Water

Ik schreef het al vaker: af en toe een thriller is gewoon lekker. Ik had nog nooit van Mathijs Deen gehoord, maar een goede tip bracht me op zijn spoor. Hij schreef al eerder boeken, maar De Hollander is zijn eerste Waddenthriller, waarvan al enkele opvolgers zijn verschenen. Geweldig woord: Waddenthriller, een woord dat de lading van dit boek uitstekend dekt. Drie Duitse wadlopers staan centraal, en twee ervan gaan hun ultieme tocht over het wad maken, aan de Duitse kant van de Eemsmond. Een ervan wordt door de Nederlandse kustwacht dood gevonden op een zandbank waarover Nederland en Duitsland twisten tot welk land die zandbank behoort, en dus wie de afwikkeling van die moord voor zijn rekening mag nemen. Het verhaal komt lekker traag op gang, maar de puzzel wordt uiteindelijk stukje voor stukje gelegd. Deen schrijft mooi, met verstand van zaken van het wad, de zee, scheepvaart enzovoort. Op de auteursfoto op het achterplat zie je Deen met baard en in schipperstrui. Alles klopt! Ik ga de verdere delen zeker ook lezen.

Nakomer

Mijn verjaardag in juli en bezoek aan het vaderland twee weken later bezorgden me mooie boekencadeaus van auteurs waar ik nog nooit van gehoord had. Ze komen de komende tijd hier voorbij. Van een vriendin kreeg ik van de Engelse schrijfster Barbara Trapido een pas onlangs in het Nederlands vertaalde roman cadeau, terwijl die in Engeland al in 1982 verscheen. De minder bekende broer van Jack is de (intrigerende) vertaalde titel van het oorspronkelijke Brother of the More Famous Jack. De vertaling kreeg juichende recensies als dat het een ontdekking van een vergeten roman was. Het is een pageturner over een ik-persoon Katherine die via haar filosofiedocent en een gezamenlijke kennis in het gezin van die docent wordt ingelijfd. Dat blijkt een vrolijk, boeiend en intellectueel huishouden van Jan Steen waar je aanvankelijk bij denkt dat je ook daarin had willen opgroeien, maar dat uiteindelijk ook zeer vermoeiend blijkt. Enfin, de oneliners vliegen je om de oren, en Trapido componeerde een heerlijk boek. Geen hoogvlieger, maar wel een boek waar je geen spijt van krijgt dat je het gelezen hebt.

Boekenweek 2025

Het duurde even om het boekenweekgeschenk en en boekenweekessay van dit voorjaar hierheen te krijgen, maar uiteindelijk gelukt en gelezen. Gerwin van der Werf won de novellenwedstrijd met als prijs dat zijn inzending het boekenweekgeschenk van 2025 zou zijn. Ik schreef al eerder dat de voorraad interessante schrijvers voor het geschenk eigenlijk was uitgedroogd, en deze wedstrijd bleek een goed alternatief voor het vooraf aanwijzen van een schrijver die dan het geschenk mocht schrijven. De krater is een soepel lezend verhaal over een zus en twee broers die naar een krater van een meteorietinslag ergens in Duitsland reizen. Het graaft allemaal niet heel diep, maar het is zowel grappig als pakkend. Het zogenaamde redden van een van de broers van zelfmoord haalde ik eerlijk gezegd niet zo snel uit het verhaal, maar goed: vergeleken met het Chabot-boekje van vorig jaar (zie hier) bleek dit geschenk een hele vooruitgang.
Het essay werd geschreven door Paulien Cornelisse en gaat over de vele woorden zonder ogenschijnlijke betekenis die we te pas en te onpas door onze taaluitingen mengen. Hèhè, over wat we zeggen zonder dat we het doorhebben is eveneens erg leesbaar, maar uiteindelijk minder interessant en diepgravend dan het verhaal dat Cornelisse in een podcast met/van Adriaan van Dis vertelde. Ze probeert de nuances van hè(hè), eigenlijk, nou, soms, misschien et cetera weliswaar te doorgronden, maar het blijft allemaal net iets te veel aan de oppervlakte. Van een boekenweekessay kun je geen grondige studie verwachten; maar moge het dan wel de aanleiding daarvoor zijn.

Eindelijk

Ik beluister met veel plezier de podcast van Maarten van Rossem en Tom Jessen. Meestal in de auto; de podcast verandert de dikwijls lange autoritten hier in Portugal in een aangenaam ommetje. Want Van Rossem analyseert scherp en vaak heel erg grappig. Ergens in juli werd tijdens de podcast het idee geopperd om aan boekbesprekingen te beginnen en Van Rossem en Jessen kozen voor een klassieker: Animal Farm van George Orwell. Ik kocht in mei 1983 (ik was toen 17) op de markt in Rotterdam voor anderhalve gulden de Nederlandse vertaling De boerderij der dieren; enkele maanden later het Engelse origineel. Maar ik las beide boekjes nooit. Ik verhuisde beide boekjes minstens 10-15 keer, ook hier naar Portugal. De aankondiging door Van Rossem en Jessen om dit boek te bespreken trok mij uiteindelijk over de streep. Ik las in twee dagen gemakshalve de vertaling, door Anthony Ross, uitgegeven in 1956 in de ABC-reeks van de Arbeiderspers. Tja, ik denk dat de meeste bezoekers van deze boekenlog het al hebben gelezen. Voor een diepgravende en interessante analyse verwijs ik naar de podcast van Maarten van Rossem en Tom Jessen, je kunt die hier horen op YouTube. Maar inderdaad: terecht een klassieker en nog steeds actueel. Weinig boeken die dat een kleine eeuw volhouden. 

Perspectief

Nu door de gruwelijkheden in Gaza het Midden-Oosten weer centraal in de belangstelling staat (naast de oorlog in Oekraïne) is er duidelijk behoefte aan achtergrondkennis. Koert Debeuf is hoogleraar internationale politiek en Midden-Oosten aan de Vrije Universiteit Brussel, woonde en verbleef lange tijd in meerdere landen in het Midden-Oosten, en speelde op die behoefte in door zijn kennis in een overzichtelijk boekje van zo'n 200 bladzijden te delen. Wat je moet weten om het Midden-Oosten te begrijpen verscheen afgelopen januari en in mei kocht ik de zesde druk ervan. In 40 bladzijden beschrijft hij in vogelvlucht de oudere geschiedenis van het Midden-Oosten, en in de resterende ruim 150 alles wat er sinds 1919 gebeurde. Van Turkije rondom de Middellandse Zee tot Algerije, en ook meer naar het oosten tot aan Afghanistan. Naast de feitelijke gebeurtenissen (onderlinge oorlogen, revoluties etc.) die ook elders zijn te achterhalen, gaat Debeuf in op hoe inwoners van deze landen naar het Westen kijken. Interessante gedachte van Debeuf: na de Tweede Wereldoorlog richtte het Westen zich op de toekomst, zoiets nooit meer, en we gaan bouwen aan een nieuwe orde die herhaling daarvan moet voorkomen. En die gedachte wil het Westen ook opdringen aan het Midden-Oosten, terwijl daar nog te veel onverwerkt verleden is, waar het Westen een belangrijke veroorzaker van was (en soms nog is). Zeker niet volledig en het laatste woord, maar wel een welkome powerduider.

Erfgoed

Van Jan Brokken las ik als tiener, geabonneerd op de Haagse Post, een geweldig interview met Bernard Haitink; het moet ergens begin jaren tachtig zijn geweest. Dat nummer heb ik nog ergens in een archiefdoos. Later kwam ik dit interview opnieuw tegen in de bundel Met musici, met stukken waarin Brokken meerdere bekende (klassieke) musici interviewde. De laatste twintig jaar las ik meerdere boeken van Brokken (zie de auteurslijst, link hiernaast), maar al een aantal jaar niet meer. Een mooie recensie in NRC Handelsblad over zijn onlangs verschenen De weemoed van de reiziger. 14 plekken, 14 verhalen spoorde me aan weer eens een boek van Jan Brokken ter hand te nemen. Het is een prachtige bundel met veertien stukken over componisten, schilders, schrijvers etc. waar Brokken vanuit de plaatsen waar die kunstenaars geleefd hebben over vertelt. Brokken koppelt zodoende reisbeschrijving aan culturele geschiedenis. Een bijzonder krachtige combinatie, zeker wanneer er met zoveel eerbied, eruditie en ja: ook weemoed over wordt geschreven: Afscheid van Boedapest, over hoe Béla Bartók in oktober 1940 zijn laatste concert in Boedapest gaf voordat hij naar de Verenigde Staten reisde (zijn vrouw was Joods), en nooit meer terugkwam. Klaagzang van Ariadne, over dit aangrijpende stuk muziek van Claudio Monteverdi, het enig overgebleven deeltje uit zijn opera l'Arianna dat verder verloren is gegaan, maar dat de sleutel tot het echte begrip over diens oeuvre schijnt te zijn. Wie daarvan het manuscript weet te vinden (mocht het nog ergens liggen), wacht enorme rijkdom en eeuwige roem... Enfin, nóg twaalf van zulke bijzonder interessante en mooie verhalen. Een prachtig rijk boek.

Spaghetti

Als ik naar het oorspronkelijke vaderland reis, bezoek ik steevast een boekwinkel om boeken te kopen; stel je voor dat ik niks meer nieuws te lezen heb hier in mijn midden-in-het-niks-oase in centraal-Portugal. Ondertussen puilt mijn boekenhoek met nog te lezen boeken uit. Heerlijk. Bij de laatste bezoeken aan Nederlandse boekhandels ontkwam je niet aan hele stapels en wanden met Oroppa, de eerst door de Volkskrant en daarna door vele andere media de hemel ingeprezen debuutroman van Safae el Khannoussi, een Nederlandse met Marokkaanse achtergrond. Het verscheen in augustus 2024, precies een jaar geleden, en ik kocht het afgelopen mei, de twaalfde druk. Een mysterieuze roman waar ik niet himmelhoch jauchzend over ben. Citaat van de website van Tzum waar het over gaat: De roman draait om de kunstenares Salomé Abergel, die uit haar huis in de Rivierenbuurt van Amsterdam is verdwenen, terwijl haar zoon Irad Abergel een kroeg in Parijs runt, die een soort thuishaven is voor duistere figuren aan de rand van de samenleving. Het meisje Hind dat op Salomés huis moet passen, vindt in de kelder schilderijen waar ze ’s nachts van wakker ligt. Het is echter een maalstroom. Tzum: Deze maalstroom wordt veroorzaakt doordat de verteller verhaallijnen op een nogal overrompelende manier stapelt: je stuit op een onbekend personage dat een verhaal vertelt waarin een personage voorkomt dat een verhaal vertelt over een personage dat een verhaal vertelt, enz. Het is alsof je een zijweg neemt van de hoofdweg, daarna nog een zijweg en nog een, totdat je geen idee meer hebt welke richting je op loopt. En dat is precies waar ik vastloop als lezer. Er worden figuren geïntroduceerd (zoals ergens aan het begin, de zeven slapers) die je daarna niet meer tegenkomt, terwijl je verwacht dat die een rol gaan spelen in het verhaal; waarom deze anders uitgebreid beschreven? Ik houd van romans die een heldere verhaallijn hebben, waarin alles mag gebeuren wat (on)voorstelbaar is, maar waar de puzzel uiteindelijk wel volledig gelegd wordt. En dat had ik met dit boek niet. Enfin, ik las het boek uit, met minder lange tanden dan Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Daanje (zie hier), maar dat komt ook doordat El Khannoussi minder de schijn van complexiteit wekt. Het kan zijn dat deze debuutroman een puzzelstuk is in een omvangrijk oeuvre, maar als roman op zichzelf teveel los zand. 

Knipperlicht

Eerder dit jaar las ik het succesvolle Intermezzo, de vierde roman van de Ierse schrijfster Sally Rooney (zie hier de weblog). Ik kocht daarna een tweetal eerdere romans van haar, en las eerst Normale mensen, een roman uit 2019 - ik las de 37ste druk van de Nederlandse vertaling! Met een boek als een meesterwerk betitelen moet je voorzichtig zijn; ook met superlatieven, zoals het citaat op het achterplat uit een Volkskrant-recensie waarin gesproken wordt van 'verbijsterend meesterschap'. Maar goed, Normale mensen is wel een goede roman, wat mij betreft vooral omdat het in de kern over een heel alledaags verschijnsel gaat: het ontstaan van een vriendschap tussen twee jongelui, later liefde inclusief alle (on)zekerheden die daarbij horen, de invloed van leeftijdgenoten enzovoort. Door de directe stijl van Rooney - zonder al te veel omhaal van woorden zegt ze hoe het is en gaat - lees je een verhaal zoals het in het werkelijke leven heel vaak zo gaat. Eigenlijk weinig bijzonders zou je denken, maar je leest het boek vol concentratie. De andere roman die ik kocht komt hier zeker ook spoedig voorbij.

Nieuw

Artificial Intelligence (AI) is helemaal hot, en wellicht gaat het voor een revolutie zorgen in veel aspecten van ons leven, vergelijkbaar met voorheen internet en de smartphone. Ruim twee jaar geleden liet ik ChatGPT een weblog over een boek van Jeroen Brouwers schrijven (zie hier), maar dat was eigenlijk het eerste en laatste wat ik met AI deed. Ik vond dat ik te oud en eigenwijs ben om me erin te verdiepen (het-zal-mijn-tijd-wel-durensyndroom, zoiets...) maar gaandeweg werd ik er toch steeds meer in geïnteresseerd. Bij een eerder bezoek aan het vaderland zag ik bij een vriend het boek Co-intelligentie. Slimmer werken met AI van Ethan Mollick liggen en ik dacht: ik koop het op Schiphol op mijn weg naar huis. Maar die bijna 30 euro voor een hoogstwaarschijnlijk oppervlakkig managementboekachtig verhaal vond ik te veel. Bij het laatste bezoek aan Nederland kreeg ik het boek van die vriend te leen en ik las het grotendeels op kruishoogte in vliegtuigen. Het is een interessant boek, beter dan verwacht. Het biedt een overzicht van de mogelijkheden van AI (niet alleen ChatGPT) en wijst ook vooruit in de tijd. We staan immers nog maar aan het begin van de ontwikkeling ervan, en over twee, vijf of acht jaar zal de kennis uit dit boek waarschijnlijk achterhaald, en de impact van AI exponentieel veranderd zijn. De moestuin twee steken diep omspitten kan niet met AI (helaas), maar alles wat we digitaal doen zal erdoor beïnvloed of wezenlijk veranderd worden. Dat is de boodschap van dit boek. Ik weet echter nog steeds niet of ik me er nog verder in ga verdiepen. Ik heb me wel geabonneerd op de nieuwsbrieven die je via de QR-code in dit boek kunt ontvangen.

(On)bewust

Zo'n vijf jaar geleden las ik vier boeken van de Nijmeegse hoogleraar Psychologie Ab Dijksterhuis. Zie hier de laatste, en in die weblog ook links naar de eerder gelezen boeken. Ik kocht in die tijd ook een vijfde boek, maar dat bleef al die jaren op mijn plankje met te lezen boeken staan. Tot nu; ik las het hoofdzakelijk op de vliegvelden en in de vliegtuigen vanuit Lissabon via Milaan naar Nederland en terug. Vliegen is wachten in overprikkelde omgevingen, en dan kun je het best met een koptelefoon met omgevingsgeluidonderdrukking een niet al te ingewikkeld boek lezen. Het slimme onbewuste. Denken met gevoel is - ik kan wel zeggen - een typisch Dijksterhuis-boek. Aardig om te lezen, populair-wetenschappelijk en niet al te diepgaand. De boodschap is vrij eenduidig en die wordt door korte, heldere beschrijvingen van wetenschappelijke onderzoeken onderbouwd. Uit de titel (en ook het omslagbeeld) wordt die boodschap al duidelijk. In tegenstelling tot wat velen denken wordt ons denken en doen niet geleid door rationaliteit, maar vooral bepaald door ons onbewuste. En op dat onbewuste hebben we weinig invloed. We zijn wie we zijn en dat onbewuste is moeilijk te beïnvloeden. Geen schokkend verhaal, maar wel prettig leesbaar. 

Woest

Ik had het bekroonde en gelauwerde Het lied van ooievaar en dromedaris al een kleine twee jaar in de kast staan - de roman van Anjet Daanje dateert van voorjaar 2022 - en ik besloot pas nu het te lezen. NRC Handelsblad publiceerde de vijftig beste Nederlandstalige boeken van deze eeuw, en zowel de recensenten als de lezers plaatsen dit boek op nummer 1. Ik ga het hier niet samenvatten want dat is eigenlijk onmogelijk, maar ik heb het boek met lange tanden uitgelezen. Veellezende vrienden kwamen er niet doorheen, anderen vonden het prachtig. Wat me het meest stoorde was dat Het lied van ooievaar en dromedaris de suggestie wekt dat je Wuthering Heights van Charlotte Brönte tot in detail moet kennen om tot de kern van dit boek door te kunnen dringen. Verder ontging me de bedoeling van deze roman; ik zat mezelf voortdurend af te vragen of ik wel snapte wat ik las. Ja, ik zag heus wel het verband tussen de elf verhalen, maar dikwijls vond ik alles willekeurig, of beter: te bedacht. Het woord dood (vaak met hoofdletter) is geloof ik het meestgebruikte woord in dit boek; het is allemaal zo grauw en triest in al die verhalen. Een deprimerend boek.

Klok

Een klein jaar geleden las ik voor het eerst een thriller van Steve Cavanagh (zie hier de weblog) en nu de volgende. Het pleidooi is wederom een uiterst spannend boek dat je moeilijk weglegt, en waarin meerdere ogenschijnlijk bevriende entiteiten (de FBI, het advocatenkantoor van de vrouw van de hoofdpersoon, rechters etc.) uiteindelijk niet altijd echt vriendelijk zijn. Enfin, Cavanagh biedt je een achtbaan aan ontwikkelingen, en toen ik dit boek ruim een maand geleden las en het hier in Portugal nog steeds regende en guur was, bleek dit een uitstekende houvast om het weekend bij de houtkachel door te brengen. Zoals ik al zei: af en toe een thriller is heerlijk.

Schrift

Vijf jaar geleden, aan het begin van de eerste Corona-lockdown, las ik De pest van Albert Camus, zie hier de weblog. En vorig jaar verscheen een privé-domeinuitgave Laatste cahiers 1951-1959, dat ik nu las. Camus maakte tussen 1935 en 1959 in negen schriften aantekeningen, waarvan dit boek de volledige vertaling is van de laatste drie. Er werden eerder bloemlezingen uit cahiers in het Nederlands gepubliceerd, maar dit is een eerste volledige vertaling van die (laatste drie) cahiers. Het zijn geen dagboeken; Camus noteerde losse gedachten, aanzetten voor nieuwe romans en reisbeschrijvingen door elkaar heen. Niet alles even toegankelijk, maar de beschrijvingen van reizen naar Griekenland en Italië zijn prachtig. Tegelijkertijd krijg je een indruk van de wijze waarop Camus nadacht over toekomstig werk. Een vertaling van de eerdere Cahiers zou zeker welkom zijn, ook al zullen die boeken niet met stapels tegelijkertijd de boekwinkel uitvliegen. Camus kwam begin januari 1960 op 46-jarige leeftijd bij een auto-ongeluk om het leven; getuige deze laatste cahiers had hij nog enorm veel in petto. 

Fax6

In het zesde deel van de Faxen aan Ger Ik kus uw handen duizendmaal van Nicolien Mizee verschijnt haar debuutroman, en die verschijning brengt anders dan verwacht weinig gedoe met zich mee. Het kan haar eigenlijk niet heel veel schelen hoe het boek ontvangen wordt. De voorbereiding van die verschijning, beschreven in het vijfde faxendeel (zie hier) is veel dramatischer. Vervolgens de gebruikelijke trammelant met haar ouders en vrienden, maar heel explosief of hilarisch wordt het nergens. Totdat Mizee aan het einde van dit boek twee weken naar Brazilië gaat. Het reisverslag is werkelijk subliem en uiterst grappig. Het hoogtepunt van dit boek!

Moeder

Ruim een jaar geleden las ik na lange tijd twee boeken van Adriaan van Dis (zie hier de weblog) en die nodigden uit meer van hem te lezen, boeken die ik al die jaren had overgeslagen. Ik begon afgelopen september in Ik kom terug, maar er bleek een katern in die uitgave te ontbreken: pagina 128 sprong opeens naar pagina 161. Via de boekhandel en een vriend die op bezoek kwam kreeg ik maanden later een goed exemplaar; ik las het nu helemaal opnieuw. Ik vind het het beste wat ik van Van Dis gelezen heb. Centraal staat zijn moeder van in de negentig die de ik-figuur (Adriaan van Dis) opdraagt een euthanasie-medicijn te regelen. Hijzelf wil alle herinneringen uit haar halen zolang als het kan. Resultaat is een geweldig spel van tegen- en meewerken, moeder en zoon die elkaar liefhebben en haten, niet zonder elkaar kunnen maar elkaar ook liever kwijt zijn dan rijk. Van Dis schrijft het allemaal bijzonder rauw op, thematiek uit eerdere boeken verbindend en verdiepend. Prachtig!

Broers

Als je op Tiktok wat booktoks volgt, dan komt de nieuwste roman van de Ierse schrijfster Sally Rooney steevast voorbij. Vooral bij jongere tiktokkers! Intermezzo, haar vierde roman, kreeg in de NRC een lovende recensie, terwijl ik daarvoor nog niet eerder van Rooney had gehoord. Ik kocht het boek bij mijn laatste bezoek aan Nederland en las het in een paar dagen uit. Het is uitermate intrigerend, door de thematiek en door de (grammaticale) stijl. Het verhaal gaat over twee broers, de een begin dertig, de ander tien jaar jonger, en beide totaal verschillend. De oudste, Peter, is goodlooking, advocaat. De jongste, Ivan, is in zichzelf gekeerd, nerd, schaker. Peter had en heeft relaties, Ivan krijgt er een, en die relaties hebben invloed op hun onderlinge relatie. Rooney ontleedt het krijgen en onderhouden van een relatie tot op het bot, en voegt er met de broer-broer-relatie nog een dimensie aan toe. Dialogen, gedachten, perspectieven: alles loopt door de afwezigheid van interpunctie door elkaar heen en dat maakt het geheel bijzonder krachtig. Een eigentijdse, aparte roman, zeer lezenswaardig.

Tweedeling

Na Onze avonden van Alan Hollinghurst (hier) een volgende Engelse roman die in de NRC een lovende recensie kreeg, dus vooruit. Caledonian Road van Andrew O'Hagan is een bijna 600 pagina's dikke post-Brexitroman die leest als een thriller, en die verschillende lagen van de Britse samenleving verenigt. Hoofdpersoon is de kunsthistoricus Campbell Flynn die via zijn vrouw lijnen heeft met adellijke families (er is zelfs een lijn met de koningin), maar tegelijkertijd door een van zijn studenten wordt gesaboteerd; die student heeft vrienden in de drugswereld. Er zijn meerdere verhaallijnen die toch met elkaar verweven zijn. Veelal tragisch, er vallen doden, maar dikwijls ook uiterst hilarisch. Prachtig zijn de dialogen in de hoogste kringen: iedereen praat op verheven toon langs elkaar heen. Het diner in het sterrenrestaurant in Rejkjavik: de ironie spat van de bladzijde. En: criminaliteit is van alle rangen en standen. Een ultiem meesterwerk wil ik het boek niet noemen maar zulke boeken lees ik met eindeloos genoegen. 

Memoires

Van de Engelse schrijver Alan Hollinghurst las ik eerder drie romans, waarvan ik twee in deze weblog besprak (hier en hier). Hollinghurst neemt de tijd voor een nieuwe roman; dat tekent de goede schrijver. Dit keer nam hij zeven jaar voor Onze Avonden dat in het afgelopen najaar verscheen. In deze vijfhonderd pagina's weelderige roman vertelt Dave Win zijn levensverhaal. Van rijke mensen krijgt hij een beurs om aan een goede school te studeren, en hij ontwikkelt zich tot een bekende toneelspeler en tv-acteur. Hollinghurst strooit met titels van Engelse toneelstukken; alleen verstokte Engelse toneelliefhebbers zullen dat begrijpen. Dave werd verwekt in Birma waar zijn Engelse moeder iets kort met een Birmees had; als halfbloed en homoseksueel beleeft Dave ondanks zijn bekendheid de nodige racistische momenten. Net als in zijn eerdere romans schreef Hollinghurst een zeer lezenswaardig verhaal dat je moeilijk weglegt. Ik las het boek in een dag of vier. Er gebeurt van alles, er zijn meerdere lagen en het is daardoor geenszins eendimensionaal. Maar ik vind dat Hollinghurst er ook iets te veel in wilde stoppen: er zijn de nodige open eindjes. Met name de relatie met de zoon van die rijke ouders Giles, en toch ook zijn eigen coming out. Beide elementen hadden nog zo'n honderd pagina's meer verdiend. Desondanks een heerlijk boek met wat tekortkomingen dat ik niet had willen missen.

Betje

Het lezen van goede biografieën is verrukkelijk; ik denk er wel eens aan een heel jaar lang alleen maar biografieën te lezen. Die gaan veelal ook over de tijd waarin het onderwerp van de biografie leefde, dus het zijn beschrijvingen van een leven en de tijd(geest) ineen. Ik las de afgelopen jaren biografieën van onder andere Willem Mengelberg (hier en hier), Beethoven (hier), Schubert (hier), Lodewijk van Deyssel (het eerste deel hier - deel twee volgt nog), Jan Wolkers (hier) en Jacob van Lennep (hier). Deze laatste werd geschreven door Marita Mathijsen, en sindsdien wijdde ze - ver in de zeventig - ruim twee jaar aan een volgende biografie. Een vrije geest. Het uitzonderlijke leven van Betje Wolff is net als de Van Lennep-biografie een feest om te lezen. Betje Wolff, geboren Bekker (1738-1804) trouwde vroeg in de twintig met de veel oudere dominee Wolff, die haar vanuit Vlissingen meenam naar de klei/modder van de Beemster. Na zijn overlijden leerde ze Aagje Deken kennen en samen leefden ze nog zo'n veertig jaar samen. Betje overleed als eerste aan kanker, Aagje tien dagen later aan een gebroken hart. Het koppel is bekend door de (verrukkelijke) brievenroman Sara Burgerhart, maar ze schreven samen nog vele duizenden pagina's meer, vooral Betje. Na de dood van dominee Wolff gingen Wolff en Deken samenwonen in De Rijp, daarna Beverwijk en vervolgens trokken ze in 1788 naar het Franse Trévoux, ergens in de zuidelijke Bourgogne, waar ze de Franse revolutie ondergingen (en overleefden) en in 1797 weer naar Holland terugkeerden. Mathijsen brengt Betje Wolff tot leven als een eigenzinnige, vooruitstrevende vrouw die zich volledig op eigen kracht een prominente plaats in de laat-achttiende eeuwse Nederlandse letterkunde bezorgde. Het was een suffe tijd in Nederland, historisch gezien, maar Mathijsen maakt duidelijk dat toen de kiem werd gelegd voor grote veranderingen, en dat Betje Wolff daar een aandeel in had. Marita Mathijsen is emeritus-hoogleraar Nederlandse Literatuur en wat had ik graag college van haar gehad. Ze schrijft geweldig: zo wil je biografieën lezen. Ze maakt duidelijk scheiding tussen feiten en interpretatie, zoals het een wetenschapper betaamt, zonder dat het de leesbaarheid negatief beïnvloedt. Hoe simpel dit ook lijkt: het is een grootse prestatie! Mathijsen is inmiddels tachtig, en ik hoop dat ze nog zoveel jaren van gezond leven en werkkracht heeft dat ze nog meer mooie boeken kan schrijven. 

Weelde

Het laatste boek van 2024: Geheim dagboek 1996-1998 van Hans Warren. Afgelopen augustus las ik het voorgaande deel (zie hier) en dit 20ste deel las ik voor de eerste keer in 2008 en toen had ik deze weblog ook al, zie hier. Ik heb aan die eerste beschrijving en die van het vorige deel weinig toe te voegen. Wel: Warren wordt 75 en krijgt een overzichtstentoonstelling in Middelburg, en zijn gezondheid gaat achteruit. Daar is hij zelf debet aan: hij laat lichamelijke problemen op zijn beloop om maar niet naar de dokter, tandarts etc. te hoeven. Hierna nog twee delen, die komen in 2025 zeker voorbij, en dan heb ik de hele serie voor de tweede keer gelezen.

17 keer

Twee jaar geleden las ik een vuistdikke biografie van Giuseppe Verdi (hier de weblog), een van de componisten van wiens muziek ik geen genoeg kan krijgen. Ik hoorde zijn opera's Simone Boccanegra (weblog hier), Un ballo in maschera (hier) en vorige maand La forza del destino (hier) in de Scala van Milaan, en vele andere in Amsterdam, Verona en Lissabon. Die biografie gaf de feiten, maar niet de sleutel tot het mysterie van deze componist: hoe is het mogelijk dat iemand zulke vloeiende, aangrijpende en briljante muziek kan schrijven? Ik kreeg na die weblog over de biografie een aanbeveling de driedelige beschrijving door Julian Budden van alle Verdi-opera's te lezen. Ik kocht een jaar geleden het eerste deel van die drie. In The Operas of Verdi. Volume 1 - From Oberto to Rigoletto krijgen alle eerste 17 opera's van Verdi een uitgebreide analyse. Hier komen ze, achtereenvolgens: Oberto, Un Giorno di Regno, Nabucco, I Lombardi, Ernani, I Due Foscari, Giovanna d'Arco, Alzira, Attila, Macbeth, I Masnadieri, Jérusalem, Il Corsaro, La Battaglia di Legnano, Luisa Miller, Stiffelio, Rigoletto. En ik heb ze allemaal beluisterd dit jaar. Ik kocht ooit een cd-box met alle opera's van Verdi, vandaar. Ik las 's middags eerst die analyse, en 's avonds luisterde ik de cd-opname. Dat was soms verrassend, maar vaak ook teleurstellend. Nabucco, Ernani, Macbeth en Rigoletto zijn grandioze opera's, maar daaromheen componeerde Verdi ook veel moetjes en net niet geslaagde stukken. Enfin, het was soms hard werken, maar wat een productie: Verdi componeerde deze 17 opera's tussen 1839 en 1851, in 12 jaar dus... Hierna de volgende twee delen, met op een enkeling na alleen maar meesterwerken. En daarna misschien weer gewoon opnieuw bij het begin. 

Correspondentie

In 2021 en 2022 herlas ik de twee delen Kroniek van een karakter, de grandioze brievenboeken van Jeroen Brouwers met een selectie brieven uit de periode 1976-1986. Zie hier en hier de weblogs. In de laatste weblog schreef ik dat er nog veel meer brieven van Jeroen Brouwers moesten zijn, en nu verscheen dan eindelijk, ruim twee jaar na de dood van Brouwers, een eerste bundel. Briefwisseling 1968-1986 is een royale uitgave met de volledige overgeleverde briefwisseling tussen Jeroen Brouwers en Geert van Oorschot, de markante uitgever die in 1987 overleed. Van Van Oorschot waren ook al enkele briefwisselingen verschenen, onder andere met Reve (hier de weblog), Vasalis (hier) en Hermans (ik las dat boek voordat ik aan deze leeslog begon). Deze drie laatsten publiceerden allen bij Van Oorschot; Reve en Hermans kregen op een gegeven moment ruzie met de uitgever en verhuisden naar andere uitgeverijen. Het bijzondere aan de briefwisseling tussen Brouwers en Van Oorschot is dat Brouwers nooit bij Geert van Oorschot publiceerde. Ze leerden elkaar kennen bij een literaire bijeenkomst in de Amsterdamse Bijenkorf, waarna een levendige correspondentie ontstond die vooral in de late jaren zestig en begin zeventiger jaren heel frequent was. Het is een geweldige verzameling brieven waarin Brouwers en Van Oorschot weinig voor elkaar onderdoen, en zich ook naar elkaar niet inhouden. Verder veel uitwisseling van meningen over het literaire wereldje en over Brouwers' bijdragen aan Tirade, het literaire tijdschrift dat Van Oorschot uitgaf. Maar bovenal schreven beiden hun brieven in een grandioze stijl. Moge er nog meer bundels met brieven van Jeroen Brouwers volgen!
Daags na het uitlezen van deze briefwisseling las ik het dunne boekje Het tuurtouw. Ter herinnering aan Geert van Oorschot, dat Brouwers in 1989, dus twee jaar na de dood van Van Oorschot publiceerde. Ik kocht het pas in 1995 maar kon in mijn leesschrift niet terugvinden dat ik het toen ook gelezen heb. Het is een typisch Brouwers-geschrift waarin hij open en eerlijk zijn relatie met Van Oorschot beschrijft. Ook een aantal citaten uit brieven, die ik pas daarvoor ook al gelezen had. 

Stad- en landleven

Ruim tien jaar geleden las ik kort na elkaar de eerste twee delen van de verzamelde werken van Ivan Boenin (zie hier en hier de weblogs). Nu dan eindelijk zijn Verzamelde werken deel 3 uit de Russische bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot. De helft van dit zeshonderd pagina's dikke deel wordt ingenomen door de roman Het leven van Arsenjev, de andere helft door de laatste verhalen die Boenin tussen 1939 en 1952 schreef. De roman is autobiografisch en verhaalt over hoe de ik-figuur zich losweekt van zijn ouderlijk huis in de verre provincie en probeert om in steden zijn weg te vinden. Er wordt in dit laat-tsaristische tijdperk veel gereisd met treinen en op paarden, en Boenins beschrijvingen van de natuur en de weerslag daarvan op het gemoed van de ik-figuur zijn werkelijk prachtig. Waar bij andere schrijvers zulke beschrijvingen een tragische of onheilspellende ondertoon hebben, zijn die bij Boenin gewoon wat ze zijn, en laat hij het aan de lezer over welke betekenis deze eraan geeft. De tweede helft van het boek met de verhalen zijn minder indrukwekkend, maar goed: sommige zeer lezenswaardig en bepaald tragisch. Boenin lezen is fijn-lezen.

Kronkels

De tijd vliegt. In mijn herinnering was het korter geleden dat ik voor het laatst een deeltje uit mijn 24-delige volledige verzameling Kronkels van Simon Carmiggelt las, maar het is alweer ruim vier jaar geleden. Zie hier. In die weblog links naar eerdere gelezen boeken van Carmiggelt. Ik las dit laatste deel op weg naar en in Sri Lanka, eind 2019, begin 2020. Daar besloot ik definitief om in Portugal te gaan wonen, wat een jaar later gebeurde. Dit terzijde. Morgen zien we wel weer & Je blijft lachen biedt tegen de tachtig Kronkels die Carmiggelt in 1967 en 1968 voor Het Parool schreef. Toen ik vlak voordat ik aan deze weblog begon het boek opensloeg en zomaar een halve pagina las, moest ik weer enorm schateren. Wat kon Carmiggelt toch vreselijk grappig schrijven. Maar soms spat ook de weemoedigheid van de pagina's, wanneer hij verhaalt over treurige cafébezoekers en andere figuren voor wie het leven te vermoeiend is. Maar bovenal: wat was hij een groot stilist. Nog veel ongelezen delen uit die verzameling om zomaar een greep uit te doen!

Chef 2

Begin vorig jaar las ik het eerste deel van de tweedelige biografie van Willem Mengelberg, de tweede chefdirigent van het Concertgebouworkest, zie hier de weblog. Anderhalf jaar later het tweede deel. Willem Mengelberg. Een biografie 1920-1951 beschrijft de carrière van Mengelberg op zijn hoogtepunt, maar zeker ook de diepe val die hij daarna maakte. Het eerste deel eindigt met het Mahlerfeest in 1920, dat Mengelberg en het Concertgebouworkest op de kaart zette als de combinatie voor de beste uitvoeringen van de symfonieën van deze in 1911 overleden componist. In de jaren daarna verlegde Mengelberg zijn werkterrein deels naar de Verenigde Staten. Hij werd er chef van het National Symphony Orchestra in New York dat al vrij snel fuseerde met de Philharmonic Society, in het New York Philharmonic Orchestra. Mengelberg was misschien wel de beste orkestpedagoog ooit: hij wist eerst het National Symphony Orchestra en daarna het fusieorkest New York Philharmonic te trainen, professionaliseren en tot kwaliteitsorkesten te maken. Iets wat hij eerder al vanaf 1895 met het Concertgebouworkest had gedaan. Toscanini nam al snel het stokje bij de New York Philharmonic over en werkte Mengelberg er definitief uit, waarna Mengelberg zich weer vaker in Amsterdam liet zien. En ja, toen kwamen in 1940 de Duitsers en vergaloppeerde Mengelberg zich volledig. In juli 1940, twee maanden na de Duitse inval in Nederland, dirigeerde Mengelberg de Berliner Philharmoniker in Berlijn, en gaf er een interview aan de uitgesproken nazi-krant Völkischer Beobachter die er niet om loog. Het kwam daarna niet meer goed. Mengelberg laatste concert was in Parijs, vlak na D-day: een concert voor Duitse soldaten die de dag erna richting Normandië werden gestuurd. Frits Zwart schreef ook met dit tweede deel een gedegen biografie van een groot orkestleider, die daarnaast vaak ziek in zijn Zwitserse chalet zat en die door onhandige beleggingen nauwelijks financieel van zijn sterstatus kon profiteren. Zwart laat geen detail onvermeld; dat maakt de biografie soms ook wat doorwrocht. Het proces over Mengelbergs houding tijdens de oorlog wordt van dag tot dag beschreven. De bijlagen bieden veel nuttige informatie, onder andere alle uitvoeringen van werken van Mahler. Opvallend is dat Mengelberg sinds het Mahlerfeest ieder jaar wel Mahler uitvoerde - hij wist zelfs tijdens het eerste jaar van de bezetting (in oktober 1940) nog twee keer Mahlers Eerste symfonie op het programma te zetten. Meer opvallend: hoe vaak hij ook Mahler dirigeerde, de Zesde symfonie dirigeerde hij volgens deze bijlages in de beide biografie-delen slechts twee keer. De reden daarvoor laat Zwart onvermeld. Ten slotte: op de website www.willemmengelberg.nl zijn al zijn opnames te beluisteren, waaronder twee opnames (in New York en in Amsterdam) van zijn échte lijfstuk: Ein Heldenleben van Richard Strauss. Of misschien was het dan toch de Matthäus Passion van Bach, die hij jaarlijks uitvoerde en daarmee de grondlegger van de Nederlandse Bach-passietraditie werd?

Ledigheid

Een tijdje geleden raadde me iemand hier in Portugal de romans van de negentiende-eeuwse Portugese schrijver José Maria Eça de Queiroz (1845-1900) aan, en dan als eerste De Maia's. Episodes uit het romantische leven. (Os Maias in het Portugees). Er bleek een Nederlandse vertaling van te zijn, een heel goede zelfs, en toen ik dat boek net in huis had schreef Michel Krielaars in NRC Handelsblad toevallig een uitnodigende column over dit boek. Alle reden om het niet langer te laten wachten. Het is een dikke pil van ruim 650 pagina's dat ik in minder dan twee weken las. De Maia's is een roman over de gegoede milieus in de grote negentiende-eeuwse traditie van Flaubert en de russen. Centraal staat Carlos da Maia, die een veelbelovende medicus in de dop is, maar in Lissabon zijn tijd vooral verdoet met soirees, gedoe met vrienden en met de liefde. Uiteindelijk wordt hij verliefd op Maria Eduarda en alles lijkt voorbestemd tot een mooi huwelijk, totdat de ontknoping alles in een ander daglicht stelt. In het nawoord bij deze roman wordt deze ontknoping onthuld, dus lees dat nawoord dan ook pas zoals het is bedoeld. Met deze roman zet Eça de Queiroz de Portugese aristocratie flink te kijk, wat hem lange tijd niet in dank is afgenomen. In Portugal geldt deze roman als een van de hoogtepunten uit de vaderlandse literatuur, en dat lijkt me volledig terecht. Een grandioze roman waarin je als vanzelf wordt meegesleept door de gebeurtenissen, de dialogen en de colour locale.

Neutraal

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Portugal weliswaar officieel neutraal, maar het werkte op enkele fronten nauw samen met zowel de Duitsers als met de geallieerden (met name Engeland). In Lisbon. War in the shadows of the city of light, 1939-1945 beschrijft Neill Lochery vooral de bedachtzame politiek van de Portugese dictator Salazar. Die was sinds 1932 aan de macht en voerde zijn bewind als een manager die alles naar zich toe trok. Hij was op een gegeven moment zowel president als minister van defensie en van binnenlandse zaken. Zijn dagprogramma was als een kantoorklerk die niets anders wilde dan werken. Salazars grootste angst was dat het Spanje van Franco, dat weliswaar aan de kant van Hitler en Mussolini stond maar niet aan de oorlog deelnam, uit bezigheidstherapie (en oude idealen) Portugal zou binnenvallen. Portugal had een zwak leger, dus Spanje zou Portugal binnen enkele dagen veroverd kunnen hebben. Salazar leverde aan Duitsland het metaal wolfraam, dat ruimschoots in de Portugese grond zat en dat Duitsland hard nodig had voor de eigen wapenproductie. Er waren zelfs hele dorpen waar de inwoners hun landbouwwerkzaamheden terzijde schoven en massaal wolfraam gingen delven. Die eenvoudige boeren werden betaald in de Portugese munt escudo, waar ze eigenlijks niks mee konden, behalve er sigaretten van draaien... Ook vond nazi-Duitsland aan het einde van de oorlog in Portugal een veilige thuishaven voor de (roof)goudvoorraad - het schijnt dat er in de kluizen van de Portugese centrale bank nog een aantal goudstaven met hakenkruizen liggen. Anderzijds kon Salazar geen nee zeggen tegen het verzoek van Engeland: Churchill deed een beroep op het (nog steeds geldende) oudste verdrag ter wereld, uit 1373 tussen Engeland en Portugal, waarin wederzijdse hulp was vastgelegd. Churchill (en met hem de Amerikanen) wilde de Azoren gebruiken als veilige pleisterplaats voor Amerikaans oorlogsmaterieel op weg naar Europa. Enfin, boeiende zaken. En ondertussen wemelde het in Lissabon van de Duitse en geallieerde spionnen, joden die uit bezet gebied hadden weten te ontkomen en verder wilden reizen, en journalisten die in de café's, hotels en casino's zich tussen al die spionnen begaven. Daaronder ook Ian Fleming, die hier inspiratie voor zijn James Bond-verhalen ontwikkelde.

Fax5

Eerder dit jaar las ik het vierde deel van de Faxen aan Ger van Nicolien Mizee (zie hier de weblog), en nu deel 5: Een licht bewoond eiland. Wederom een verrukkelijk boek vol geneuzel, Mizee geeft het gewone dagelijkse leven en al zijn beslommeringen bijzonder aanstekelijk weer. Pas in het volgende zesde deel verschijnt haar debuutroman, in dit vijfde deel wel al veel over de voorbereidingen daarop. Maar zoals gezegd vooral dagelijks leven. Haar ouders blijven een bron van gedoe (en heerlijke beschrijvingen daarover), en reisjes naar Londen en Frankrijk zijn ook zeer grappig. Mizee herinnert zich dat ze eens met een andere bezoekster in het vakantielogement samen de afwas deed, en zij adviseerde die ander (die de vaat afdroogde) om niet steeds het bord te pakken dat zij net had afgewassen, maar juist eentje die al eerder in het afdruiprek was gezet - dan zou de theedoek niet zo snel te nat worden. Waarop die ander zegt: Ik moet natuurlijk helemaal niks. Het leukst is haar nichtje Bio van een jaar of zeven. Die is nog meer eigenzinnig en wereldvreemd dan Mizee. Laatst moest ze in haar schoolschrift woorden met een 'ei' opschrijven. 'Gezeik' schreef ze. Deel zes is ook al uit, en die komt spoedig uit Nederland deze kant op.

Zeeslag

Vier jaar na Grand Hotel Europa, bepaald geen tussendoortje in zijn oeuvre (hier de weblog), kwam Ilja Leonard Pfeijffer met een nóg ambitieuzere roman waaraan een enorme bronnenstudie aan vooraf is gegaan die meer tijd in beslag moet hebben genomen dan het schrijven van dit bijna 800 pagina's lange verhaal (exclusief bijna 200 pagina's nawerk). Alkibiades is een historische roman van de zuiverste soort: historisch omdat Alkibiades daadwerkelijk heeft geleefd en waarover heel veel bronnen van tijdgenoten bestaan, en een roman omdat Pfeijffer er ook fictie aan heeft toegevoegd. Per hoofdstuk wordt alles nauwkeurig verantwoord; het boek heeft daardoor tegelijkertijd een wetenschappelijk karakter. Maar bovenal is het een verhaal dat niet alleen leest als een trein, maar ook een boodschap voor het heden in zich draagt. Alkibiades leefde van ongeveer 450 tot 404 voor Christus en was een Athener in hart en nieren. Een mooie jongen, liefje van de filosoof Sokrates, en uiteindelijk belangrijk politicus, strateeg en veldheer. Tijdens zijn leven woedde de grote Peloponnesische oorlog tussen Athene en Sparta (431-404 v.Chr.) die zowel op land maar vooral ook op zee werd uitgevochten. Sparta was sterker op land, Athene op zee. Alkibiades leidde meerdere zeeslagen, maar werd door eigen Atheense politieke twisten verbannen en zelfs ter dood veroordeeld. Hij vindt een tijdje onderdak bij de vijand Sparta, en ook bij de Perzen, die het grootste deel van het huidige Turkije in hun macht hadden. Enfin, dit boek is enerzijds een heuse schelmen- en avonturenroman, en daarnaast een politiek-filosofische roman over de strijd tussen de democratie van Athene, de Spartaanse dictatuur en de monarchie van Perzië. Je waant jezelf in deze roman vol barokke volzinnen volledig in het antieke Griekenland, zeker ook omdat het verhaal als een soort verantwoording voor zijn daden door Alkibiades zelf wordt verteld. Het is een boek dat moeilijk valt weg te leggen. Nog niet overtuigd? Bekijk dan sowieso het interview met Pfeijffer in Buitenhof, zeer de moeite waard. Hier!

Geheim

Zo'n twintig jaar geleden las ik voor het eerst een boek van Philip Roth: Het complot tegen Amerika. Dat vond ik zo fascinerend en goed dat ik in de jaren daarna een flink deel van zijn andere romans las. In de auteursindex hiernaast staan er elf titels, maar er moeten een paar meer zijn die ik las voordat ik in 2005 deze weblog startte. Ik las een poosje terug een artikel waar iemand in een bijzin De menselijke smet een van de beste romans van Philip Roth noemde, en die titel kwam me volledig onbekend voor. Besteld en gelezen. Het is inderdaad een prachtige roman, typisch Roth (of wat ik me daarvan herinner). Roth beschrijft het verhaal dat hij wil vertellen uiterst gedetailleerd en tegelijkertijd in vloeiende volzinnen die je dwingen door te lezen. Roths alter ego Zuckerman vertelt het verhaal van zijn kennis Coleman Silk bij wie het aan het eind van zijn carrière om een enkel woord verkeerd gaat, en die vervolgens van alles doet om het gelijk van (meteen) zijn hele leven te halen. Roth verbindt de geschiedenis van Amerika (met name de discriminatie van niet-blanken en de Vietnam-oorlog) met die van individuen, net zoals Ian McEwan deed in Lessen (zie hier), maar dan weer geheel anders. IJzersterke roman!

Begraafplaats

Eind 2022 herlas ik Een vlucht regenwulpen van Maarten 't Hart (zie hier de weblog), dat ik ooit eerder als middelbare scholier las. Nu De aansprekers. Roman van vader en zoon, dat ik eveneens las toen ik op de middelbare school zat en sindsdien niet meer. Ik had het boek niet eens in mijn boekenkast, dus bestelde ik een tweedehands exemplaar van de eerste druk uit 1979. Het stond me bij dat ik het een goed boek vond, en dat is het inderdaad! Eigenlijk meer dan goed. De ik-persoon Maarten krijgt te horen dat zijn vader, halverwege de vijftig, een dodelijke vorm van kanker heeft en het niet meer lang zal maken. Maar omdat die vader nog zo levenslustig is, raadt de dokter aan dit voor hem verborgen te houden. In de tragikomische roman keert de ik-figuur terug naar momenten uit zijn jeugd waarin zijn vader een beeldbepalende rol speelde. En daartussendoor speelt het heden van de steeds zieker wordende vader. Het is een typische 't Hart-roman: het geloof, hard werken, Maassluis etc. komen mooi door elkaar verweven voorbij. Het is bijzonder vreemd dat Maarten 't Hart nog niet de PC Hooftprijs kreeg; alleen al De aansprekers zou dat rechtvaardigen.
[Naschrift december 2024: onlangs werd bekend dat aan Maarten 't Hart de PC Hooftprijs is toegekend. Hulde!]